พิชัยสงครามสุมาอี้

หากกล่าวถึงตำราพิชัยสงครามจีน เรามักคุ้นชื่อของพิชัยสงครามซุนวู พิชัยสงครามอู๋ฉี่ และตำรา 36 กลยุทธ์ ส่วนในวรรณกรรมสามก๊กนั้น ตำราพิชัยสงครามพอจะคุ้นหูคุ้นตาอยู่บ้างนั้นคือ ตำราพิชัยสงครามโจโฉ และตำราพิชัยสงครามขงเบ้ง ตำราพิชัยสงครามของโจโฉ ถูกโจโฉเผาทำลายทิ้งเสียเอง เพราะโมโหที่ถูกเตียวสงจับได้ว่าลอกตำราพิชัยสงครามทั้ง 13 บทของซุนวูมาทั้งดุ้น ส่วนตำราพิชัยสงครามของขงเบ้ง ที่ขงเบ้งได้มอบให้กับเกียงอุยก่อนสิ้นใจ ได้สืบทอดต่อกันมาถึงปัจจุบันดังเช่นหนังสือแปลที่เราท่านคุ้นตา เช่น “ตำราพิชัยสงครามขงเบ้ง” ของคุณ อมร ทองสุข ,”ปรัชญานิพนธ์และชีวประวัติของขงเบ้ง” โดยคุณ เธียรชัย เอี่ยมวรเมธ และ “ยอดขุนพลจากปัญญาขงเบ้ง" ของคุณทำนุ นวยุค ดูเหมือนว่าเรื่องสามก๊กจะทิ้งตำราพิชัยสงครามให้เราเพียงเท่านี้ แต่หากพิจารณาให้ละเอียด ในเรื่องสามก๊กจะมีอยู่ตอนหนึ่ง ที่กล่าวถึงหลักพิชัยแห่งการสงคราม 5 ข้อ 5 ข้อนี้ ไม่ใช่แนวคิดของใครที่ไหน แต่เป็นคู่ปรับคนสำคัญของขงเบ้ง นั่นคือ “สุมาอี้”

ศาสตร์และศิลป์ของสุมาอี้

      หากกล่าวถึงตำราพิชัยสงครามจีน เรามักคุ้นชื่อของพิชัยสงครามซุนวู พิชัยสงครามอู๋ฉี่ และตำรา 36 กลยุทธ์ ส่วนในวรรณกรรมสามก๊กนั้น ตำราพิชัยสงครามที่พอจะคุ้นหูคุ้นตาอยู่บ้างนั้นคือ ตำราพิชัยสงครามโจโฉ และตำราพิชัยสงครามขงเบ้ง

     ตำราพิชัยสงครามของโจโฉ ถูกโจโฉเผาทำลายทิ้งเสียเอง เพราะโมโหที่ถูกเตียวสงจับได้ว่าลอกตำราพิชัยสงครามทั้ง 13 บทของซุนวูมาทั้งดุ้น

     ส่วนตำราพิชัยสงครามของขงเบ้ง ที่ขงเบ้งได้มอบให้กับเกียงอุยก่อนสิ้นใจ ได้สืบทอดต่อกันมาถึงปัจจุบันดังเช่นหนังสือแปลที่เราท่านคุ้นตา เช่น “ตำราพิชัยสงครามขงเบ้ง” ของคุณ อมร ทองสุข ,”ปรัชญานิพนธ์และชีวประวัติของขงเบ้ง” โดยคุณ เธียรชัย เอี่ยมวรเมธ และ “ยอดขุนพลจากปัญญาขงเบ้ง" ของคุณทำนุ นวยุค

     ดูเหมือนว่าเรื่องสามก๊กจะทิ้งตำราพิชัยสงครามให้เราเพียงเท่านี้ แต่หากพิจารณาให้ละเอียด ในเรื่องสามก๊กจะมีอยู่ตอนหนึ่ง ที่กล่าวถึงหลักพิชัยแห่งการสงคราม 5 ข้อ

     5 ข้อนี้ ไม่ใช่แนวคิดของใครที่ไหน แต่เป็นคู่ปรับคนสำคัญของขงเบ้ง นั่นคือ “สุมาอี้”

สุมาอี้ กับ สุมาเจียว ในสามก๊ก 2010

     สุมาอี้ คือศัตรูตัวฉกาจของขงเบ้ง แม้ว่าสุมาอี้จะแพ้ขงเบ้งในการศึกหลายต่อหลายครั้ง แต่กระนั้นยอดคนอย่างขงเบ้งไม่อาจกำราบสุมาอี้ได้อย่างสนิทใจ

     สุมาอี้รอดพ้นจากเงื้อมมือพญามังกรขงเบ้ง อีกทั้งยังสามารถวางรากฐานให้คนรุ่นลูกรุ่นหลาน รวบรวมแผ่นดินจีนได้สำเร็จ แสดงว่าเขาต้องมีแนวคิดหรือมีหลักพิชัยสงครามดี ๆ ติดตัว

     แม้ไม่มีเอกสารหรือตำรา "ตราสุมาอี้" แต่ในเรื่องสามก๊กก็ยังพอมีแนวความคิดในการสงครามของสุมาอี้ปรากฏอยู่

การสงคราม 5 ประการ

สุมาอี้

      ในหนังสือสามก๊กฉบับเจ้าพระยาพระคลัง(หน) ตอนที 79 หลังจากขงเบ้งเสียชีวิตแล้ว ประกายความเป็นอัจฉริยะของสุมาอี้ปรากฏชัดขึ้น เมื่อสุมาอี้ยกกองทัพขึ้นเหนือไปปราบกบฏกองซุนเอี๋ยน

     แน่นอนว่าคนระดับกองซุนเอี๋ยนนั้นไม่ใช่คู่มือสุมาอี้ เมืองเซียงเป๋งของเขาถูกสุมาอี้ล้อมไว้อยู่หลายวัน ทหารในเมืองอดอยากไม่มีใจคิดสู้ กองซุนเอี๋ยนจึงส่งคนไปขอยอมสวามิภักดิ์ แต่สุมาอี้ไม่รับ ตัดหัวฑูตเพราะโกรธที่กองซุนเอี๋ยนไม่ยอมออกมาคำนับด้วยตนเอง

     กองซุนเอี๋ยนตกใจ จึงให้โอยเอี๋ยนออกไปบอกสุมาอี้ว่า อย่าเพิ่งโกรธ พรุ่งนี้จะส่งเอากองซุนสิว บุตรชายไปเป็นตัวประกัน

     สุมาอี้รู้ข่าวว่ากองซุนเอี๋ยนส่งโอยเอี๋ยนมา ก็ให้ทหารถืออาวุธยืนข้างหน้าเป็นสองแถว ขู่ให้โอยเอี๋ยนกลัวจนต้องคลานเข้าไปคำนับ เมื่อโอยเอี๋ยนบอกความของกองซุนเอี๋ยนให้ทราบ สุมาอี้ก็โกรธที่กองซุนเอี๋ยนยังคงดื้อดึงไม่ออกมาอ่อนน้อมด้วยตนเอง หนำซ้ำยังจะส่งบุตรมาเป็นประกันอีก จึงสอนว่า

     “อันธรรมดาการสงครามนี้มีอยู่ห้าประการ
     ประการหนึ่งเห็นว่าจะต้านทานได้ก็ให้คิดอ่านออกมารบพุ่งจงสามารถ
     ประการหนึ่งถ้าเห็นสู้มิได้ก็อย่าออกมารบพุ่งให้รักษาเมืองจงมั่นคง
     ประการหนึ่งถ้ารักษาเมืองไว้ไม่ได้ให้หนีเอาตัวรอด
     ประการหนึ่งแม้ไม่หนีก็ให้ออกมาอ่อนน้อมแต่โดยดีจะมีชีวิตสืบไป
     ประการหนึ่งถ้าไม่ออกมาอ่อนน้อมโดยดีก็ควรที่จะตาย”

    ความเดียวกันในหนังสือสามก๊กฉบับภาษาอังกฤษของบริวิท เทเล่อร์ บทที่ 106 ก็ว่าไว้ดังนี้

     "There are five possible operations for any army.
     If you can fight, fight;
     if you cannot fight, defend;
     if you cannot defend, flee;
     if you cannot flee, surrender;
     if you cannot surrender, die. “

     แปลเป็นไทยให้กระชับว่า

     "สู้ได้ จงสู้
     สู้ไม่ได้ จงป้องกัน
     ป้องกันไม่ได้ จงหนี
     หนีไม่ได้ จงยอม
     หากไม่ยอม ก็ตาย"

     ว่าจบสุมาอี้ก็ให้โอยเอี๋ยนกลับไปแจ้งให้กองซุนเอี๋ยนคิดอ่านหาทางป้องกันตัวไว้ กองซุนเอี๋ยนกลัวจึงลอบหนีออกจากเมือง แต่ก็ถูกสกัดจับได้ และถูกประหารชีวิตในที่สุด

สุมาอี้ จากเกมสามก๊ก12

    พิชัยสงครามสุมาอี้ ทั้งห้าประการนี้ สั้น ง่าย ได้ใจความ เป็นบทสรุปแห่งการสงคราม ไม่เวิ่นเว้อ จนต้องท่องจำมากมายเหมือนพิชัยสงครามอื่น ๆ

     บางที พิชัยสงครามของขงเบ้งเล่มโต ที่ขงเบ้ง เกียงอุยใช้ แต่กลับไม่สามารถนำมาประยุกต์ใช้ให้เป็นผล อาจจะเทียบกับพิชัยสงครามสั้น ๆ เพียง 5 ข้อของสุมาอี้ไม่ได้เลย

     ในทางยุทธวิธี การศึกเล็ก ๆ สุมาอี้อาจจะเคยเพลี่ยงพล้ำ พลาดท่าให้กับขงเบ้งอยู่บ้าง แต่ในทางยุทธศาสตร์ สุมาอี้สามารถรักษาแผ่นดินมาตุภูมิ ป้องกันการรุกรานจากขงเบ้งได้ทุกครั้ง

     รบแบบสุมาอี้ แม้นไม่ชนะ แต่ก็ไร้พ่าย เป็นศาสตร์และศิลป์ที่นักยุทธศาสตร์ควรศึกษาเป็นอย่างยิ่ง

“หากสู้ได้ กูก็จักสู้  หากสู้มิได้ กูก็จักตั้งรับ  หากมิอาจรับ กูก็จักถอยหนี  หากไร้ทางหนี กูก็จักแสร้งจำยอม  หากยอมแล้วอดสู กูก็พร้อมจะวางวาย” - สุมาอี้

諸葛亮 vs 司馬懿 空城計